ارزش افزوده

محمدرضا پورابراهیمی، درباره آخرین اقدامات کمیسیون اقتصادی مجلس برای اصلاح قانون آزمایشی ارزش افزوده به منظور حمایت از کارفرمایان و تولیدکنندگان در سال «حمایت از کالای ایرانی» گفت: در ایران نیز همچون سایر کشورها، دو نوع مالیات بر تولید تحت عنوان مالیات بر عملکرد و مالیات بر مصرف تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده، جاری است.

وی با بیان اینکه مالیات بر عملکرد، سالها و از زمان تدوین قانون تجارت از تولیدکنندگان دریافت می‌شده و شرایط آن متناسب با مقتضیات زمانی طی شده، افزود: اما ارزش افزوده، مالیات جدیدی در اقتصاد ایران است که طی یک دهه اخیر با تدوین قانون مربوطه، اجرایی شده و در نهایت به صورت آزمایشی، تاکنون ادامه دارد.

رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، نقصان در اجرا و عدم وجود زیرساخت‌های اجرایی لازم را ۲ نقطه ضعف مهم قانون آزمایشی مالیات بر ارزش افزوده عنوان کرد و گفت: یکی از اشکالات قانون مالیات بر ارزش افزوده در اجرا، دریافت این نوع مالیات از تولیدکنندگان است؛ به عبارتی به جای اینکه این قانون، مانند بسیاری از کشورها، مصرف را هدفگذاری کند، در کشور ما به دلیل ۲ نقطه ضعف مذکور، بخش تولید را هدفگذاری کرده است.

وی ادامه داد: دریافت  ارزش افزوده از تولیدکننده، بسیاری از واحدهای تولید را با مشکلات عدیده‌ مواجه کرده است که هم واحدهای تولیدی کوچک و متوسط و هم بنگاه‌های بزرگ صنعتی و تولیدی را دچار مشکل کرد.

بی تردید مالیات های متعارف بر مبانی اقتصاد متعارف مبتنی است و این واقعیت لزوماً به معنی سازگاری آن با مبانی نظام اقتصاد اسلامی نیست. این مقاله در راستای بررسی چالش هایی که از منظر اسلام برای منابع نظام مالیاتی متعارف مطرح شده یا می تواند مطرح گردد تدوین گردیده است و به طور خاص بر مالیات بر ارزش افزوده متمرکز است و این شبهه را بررسی می کند که «در مالیه اسلامی موردی را نمی توان یافت که بر مصرف، تکلیفی وضع شده باشد و حتی در مواردی مانند خمس ارباح مکاسب، مصرفِ متناسب با شأن (مؤنه) باعث تخفیف مالیاتی می گردد؛ در حالی که ارزش افزوده با تجمیع مالیات هایی که در حلقه های مختلف پرداخت می شود، در نهایت بر مصرف کننده نهایی تحمیل خواهد شد و حلقه های سابق می توانند با مراجعه به سازمان مالیاتی، مالیات پرداختی خود را استرداد نمایند. از این رو، باید بررسی شود که اولاً: آیا این ادعا صحیح است؟ و ثانیاً در صورت صحت، آیا با مبانی شریعت و خصوصاً مبانی و ویژگی‌های تکالیف مالی اسلامی، سازگاری دارد؟ در واقع در این مقاله، از یک سو انواع مختلف ارزش افزوده («تولیدی»، « درآمدی» و «مصرفی») و ویژگی ها، اهداف وضع و اخذ آن با دقت تبیین و استخراج گردیده است. از سوی دیگر، ویژگی های تکالیف مالی اسلامی نیز مورد کاوش دقیق قرار گرفته است. اگرچه با توجه به بررسی های صورت گرفته در این مقاله نمی توان بر ناسازگاری مالیات برارزش افزوده با آموزه های اسلامی صحه گذاشت لیکن با توجه به این استنباط منطقی که مالیات مذکور حداقل از یک تطابق کامل با آموزه های یاد شده بر خوردار نیست، پیشنهاداتی در خصوص نحوه تعامل با این موضوع در ساختار و اندازه  ارزش افزوده ارائه شده است و آن اینکه با توجه به ویژگی های مثبت این مالیات در سایر ابعاد آن، اعمال آن با یک نرخ پایین با ساختار نظام مالیه دولت اسلامی مطابقت بیشتری دارد.

ارزش افزوده (به انگلیسی: Value added) به ارزشی که در فرایند تولید به ارزش کالاهای واسطه‌ای افزوده می‌شود، گفته می‌شود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص.

ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است که به صورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود. به عبارت دیگر مالیاتی است که در طول فرایند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ می‌شود.[۱]

تفاوت میان ارزش افزوده و سود: سود عبارت است از فروش خالص منهای هزینه‌ها (شامل هزینه‌های پرسنلی) که به مدیریت تعلق دارد. این طرز تفکر این احتمال را می‌دهد که میان مدیریت و شاغلان تضاد منافع به وجود آورد.

ارزش افزوده برابر است با فروش خالص منهای ارزش مواد و خدمات خریداری شده از خارج که به مدیران و شاغلان تعلق می‌گیرد. چون ارزش افزوده منافع مشترک مدیریت و شاغلان می‌باشد از این رو این دو گروه را به یک‌دیگر نزدیک می‌کند.